~Papieren theaters~

Sorry..Not an english version today!
Please use the Translate button!

Papieren theaters en boekvoorstellingen;

Andere benamingen;
Uitklapboek, Harmonikaboek, Panoramaboek,
3D-boek, Trek(beelden)boek, Kijkdoosboek,
Toneelboek, Beweegbaar prentenboek, Peep Show
Speelgoedboek, Pop-up boek, , Papieren theater.
       
Papieren theaters en beweegbare prentenboeken
hebben een grote visuele aantrekkingskracht gemeen.
Daarnaast zijn beide een middel waarmee een
boodschap of verhaal voor het voetlicht kan
worden gebracht. Maar anders dan de voorstelling,
die een gewoon boek in het hoofd van de lezer oproept,
tonen het papieren theater en het beweegbare
prentenboek de plaats van handeling en de acteurs
of voorwerpen meteen aan het oog van de kijker.

De geschiedenis van het boek met beweegbare
onderdelen - het interactieve boek, zouden we
nu zeggen - reikt terug tot ver voor de uitvinding
van de boekdrukkunst. Al in de dertiende eeuw
werden handbeschreven schijven gemaakt.
Daarop was een spil bevestigd, die kon draaien
langs teksten of symbolen met een vaak
mystieke of voorspellende functie.

 
Uit de veertiende en de zestiende eeuw dateren
onder meer anatomische en astronomische
boeken met beweegbare onderdelen.
Deze werden gebruikt om het functioneren
van het menselijk lichaam te verduidelijken of
de positie van Mars te bepalen. Hoewel deze
boeken de vergelijking met geavanceerde
hedendaagse uitgaven niet kunnen doorstaan,
waren het voor die tijd opmerkelijke pogingen een
dimensie toe te voegen aan het platte vlak van het
geschreven of gedrukte, al dan niet geïllustreerde, woord.

In de daarop volgende eeuwen werden
weinig technische vernieuwingen of verbeteringen
gerealiseerd. Tegen het einde van de achttiende
eeuw kwam daar verandering in.
Verbeterde druktechnieken (introductie van de snelpers,
waarvan de eerste in 1829 werd geplaatst
bij de firma Enschedé, bevolkingsgroei en
voortschrijdende alfabetisering stuwden de vraag naar
en productie van drukwerk op. Ook nam de behoefte
aan lectuur, louter voor ontspanning en amusement,
toe en ontstond er een markt voor kinderboeken.
In die context publiceerden de uitgevers Dean & Son
(Londen) en Lothar Meggendorfer (München)
in de tweede helft van de negentiende eeuw
een aantal pop-up boeken, speciaal gemaakt
voor kinderen. De verspreiding van deze genereerde
op haar beurt een grotere vraag en ook
(druk)technische innovaties leidden
tot meer gedurfde en aantrekkelijke producties.

De negentiende eeuw is ook de eeuw waarin
verschillende nieuwe illustratietechnieken tot
ontwikkeling kwamen. Met name de lithografie
(vanaf omstreeks 1800) en de chromo(kleuren)
lithografie (vanaf omstreeks 1850).
Deze nieuwe grafische technieken boden grote
mogelijkheden voor de druk van onder meer theaters
van papier en van de boeken, die nu algemeen
met de Angelsaksische term pop-ups worden aangeduid.
Aanvankelijk werden veel in zwart gedrukte
exemplaren met de hand ingekleurd.
Later rolden ook kleurendrukken van de persen.

De negentiende eeuwse bloeiperiode werkte
door tot in de beginjaren van de volgende eeuw.
De belangstelling voor pop-ups nam af tijdens de eerste
wereldoorlog en ook in de jaren 1940-'45 was er weinig
vraag naar deze producten van papier-technici.

De wederopleving van het boek met beweegbare
onderdelen danken we aan de Amerikaan Waldorf Hunt,
die in 1974 de firma Intervisual Communications Inc.
oprichtte. Met de hulp van papierkunstenaars
slaagde hij erin het pop-up boek op een hoger
plan te brengen. De onder zijn hoede tot
stand gebrachte producties waren een groot
succes en luidden het begin in van de renaissance
van het beweegbare prentenboek.

In de laatste decennia zijn er weer vele fraaie
pop-up boeken gemaakt, soms herdrukken van oude
succesnummers, maar vaker naar nieuwe
ontwerpen. De technische mogelijkheden lijken
welhaast onbegrensd en ontwerpers scheppen er
zichtbaar genoegen in de grenzen van hun fantasie
en vakmanschap te verkennen en te verleggen.
Een boek kan wel zo'n 600 (zeshonderd!) verschillende
onderdelen bevatten. Onnodig te zeggen dat de
productie van dergelijke uitgaven heel veel tijd kost.
Een periode van twee jaar, van ontwerp tot uitvoering,
is geen uitzondering. De meeste pop-ups kunnen daarom
alleen nog gemaakt worden in landen waar arbeid niet zo
duur hoeft te worden betaald, zoals Colombia,
China, Hong Kong, Rusland en Singapore.

Een Nederlandse ontwerper en uitgever van
pop-ups, die internationale bekendheid geniet,
is Ron van der Meer. Hij studeerde aan de
Haagse Kunstacademie en is sinds een aantal jaren
werkzaam in het Verenigd Koninkrijk, waar hij ook
docent was aan de Londense Kunstacademie.
De meeste van zijn boeken ontwierp hij voor kinderen,
maar hij maakte daarnaast ook naam met pop-ups
voor volwassenen. Sinds 1976 realiseerde hij meer
dan 140 3D-boeken, die in ruim zestig landen
werden gepubliceerd. Verschillende van die uitgaven
werden met een prijs onderscheiden.

.

Leuke links:
Alfabetische Lijst voor bijzondere boekvormen
Trek-schuif-draaiprenten

.